Alejkumusselam.
Bilježe Buharija i Muslim u svojim Sahihima od Ebu Hurejre, radijallahu anhu, da Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, kada bi se dizao sa rukua rekao bi “SEMIALLAHU LIMEN HAMIDEH”, a zatim kada bi se ispravio i smirio rekao bi: “RABBENA VE LEKEL HAMD”.
Takođe, bilježi Muslim u svom Sahihu od Ibn Omera, radijallahu anhuma, isto što je spomenuto u gornjem hadisu.
Prema tome, nema sumnje da je propisano (mustehab) i imamu da izgovori “RABBENA VE LEKEL HAMD”. Ve billahi tevfik.

Na pitanje odgovorio dr. Zijad Ljakić – zijad-ljakic.com

Vidi manje

Živimo u vremenu kada neki savremeni učenjaci i daije sa gorljivošću pozivaju na obavezu vođenja računa o davanju olakšica u fetvama i pri poučavanju ljudi stvarima vjere želeći da se Islam predstavi jednostavnim i lahkim, shodno njihovom razumijevanju lahkoće. Čak su neki od njih napisali knjige u kojima su uzimali najlakša mišljenja iz svakog fikhskog mezheba. A kada bi to ljudi zaista primjenili (uzimanje najlakših stavova iz svih mezheba) njihovi ibadeti bi ličili na unakaženo upražnjavanje ibadeta za što ne bi mogli naći ni jednog islamskog pravnika da ima takav stav.

Ovo je opasan osnov i pogrešan menhedž, podsticanje da se u svakoj mes'eli uzme najlakše mišljenje učenjaka i ono koje danas najviše odgovara ljudima. I to sve pod plaštom olakšavanja ljudima. Naći ćeš ga da uzima stav jednog učenjaka koji dozvoljava muziku, stav drugog učenjaka koji dozvoljava mut'u (privremeni brak), stav trećeg učenjaka o dozvoli neklanjanja u džematu i tako redom.

Da je on u ovim mes'elama i njima sličnim izabrao te stavove koje je izabrao nakon istraživanja i studiranja istih pitanja izabirući te stavove oslanjajući se na dokaze koji upućuju na njih, ne bi se imalo šta prigovoriti njegovom idžtihadu ako je od učenih koji su sposobni da vrše procjenu i vaganje među dokazima shodno njihovoj snazi. Međutim, problem je što ovi sljedbenici fikhut-tejsira (menhedža davanja olakšica) nemaju nikakvog dokaza za način na koji prilaze šerijatskim pitanjima osim općih šerijatskih argumenata koji ukazuju da je Islam vjera lahkoće i vjere koja otklanja nelagodnosti.

Pod savremenim menhedžom davanja olakšica se podrazumijeva metod koji primjenjuju neki savremeni učenjaci, daije i islamski mislioci u davanju olakšica u šerijatskim propisima pogrešno zasnovanom na općoj karakteristici

Šerijata da je vjera lahkoće.
Zbog opasnosti ovakvog pristupa šerijatskim pitanjima neophodno je pojasniti pravo značenje pojma “Islam je vjera lahkoće” tako da se navedu šerijatski tekstovi o lahkoći u vjeri, pravila uzimanja olakšice i pojašnjenja učenjaka. A sa druge strane otkriti veo sa savremenog menhedža davanja olakšica navođenjem korijena ovakvog menhedža, savremenih škola koje ga zastupaju, analize osnova na kojima se zasnivaju i potkrijepiti to nekim primjerima.

Razumijevanje lahkoće u vjeri

Kaže šejh Omer El-Eškar da je lahkoća u Islamu “pridržavanje propisa ove vjere onako kako to zahtijeva Gospodar svih svjetova, zatim ophođenje sa ovim propisima i zakonodavstvima shodno menhedžu lahkoće koji nam je jasan i vidljiv kroz menhedž plemenitog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem” . Preciznije definiranje lahkoće u vjeri bi glasilo: lahkoća u vjeri je propisivanje šerijatskih propisa tako da se uzima u obzir potreba obveznika i njegova mogućnost izvršavanja naredbi i ostavljanja zabrana uz istovremeno ispunjavanje osnovnih principa islamskog zakonodavstva .

Zbog miješanja lahkoće u vjeri sa ruhsom (šerijatskom olakšicom) navesti ćemo definiciju ruhse. Nakon što je imam Šatibi naveo nekoliko definicija šerijatske olakšice (ruhse) izabrao je sljedeću definiciju: olakšica je “ono što je propisano iz opravdanja teškoće kao izuzetak iz osnovnog propisa koji zahtijeva zabranu uz ograničenje upotrebe (olakšice) na okolnosti kada za time ima potrebe” . Od primjera

Menhedžu et-tejsiril-muasir, Abdullah Et-Tavil.

Hasaisu eš-šeriatil-islamije, str. 70.

Mezahirut-tejsir fi šeriatil-islamije, Kemal Dževde, str. 7.

El-Muvafekatu (1/301).

olakšica u vjeri su: skraćivanje i spajanje namaza na putu, ostavljanje posta na putu ili za vrijeme bolesti i slično.

Iz definicije olakšice se razumije da je veza između ruhse (olakšice) i lahkoće u vjeri opća i specifična, tj. svaka ruhsa je lahkoća u vjeri a nije svaka lahkoća ruhsa. To znači da je pojam lahkoće u vjeri širi od ruhse jer on obuhvata čitavu vjeru kao vjeru.

Lahkoća u vjeri u šerijatskim tekstovima i postupcima ashaba

Došlo je u mnogim šerijatskim tekstovima Kur'ana i Sunneta kao i u postupcima ashaba koji upućuju na uzimanje lahkoće u vjeri shodno šerijatskim tekstovima koji na nju upućuju.

Lahkoća u vjeri u plemenitom Kur'anu

Mnoštvo je Kur'anskih ajeta koji decidno svojim tekstom ukazuju da je ova vjera Islam vjera lahkoće, rahmeta i negiranje teškoće i nelagodnosti. Od tih ajeta su:

1- “Allah želi da vam olakša, a ne da poteškoće imate” (El-Bekare 185). Iako je ajet objavljen povodom davanja olakšice musafiru i bolesniku da ne poste većina mufesira smatra da ovaj ajet ima opće značenje, tj. da Allah samim propisivanjem zakona želi lahkoću svojim robovima.

2- “Allah želi da vam olakša. – a čovjek je stvoren kao nejako biće” (En-Nisa 28). Pod tim da je čovjek stvoren kao nejako biće misli se u ovom ajetu na njegovu slabost prema spolnoj potrebi jer ajeti prije njega govore o davanju olakšice ženjenja robinja muslimanki onome ko nije u stanju da oženi slobodnu muslimanku. Takođe, lahkoća u u ovom ajetu ima opće značenje, tj. da šerijatski propisi imaju karakteistiku lahkoće.

3- “I u vjeri vam nije ništa teško propisao” (Hadž 78). Kaže Ibn Kesir: “Nije vas zadužio onim što niste u stanju uraditi, niti vas je obavezao sa nečim što vam je teško” . Ajet jasno naglašava da u propisima čitave vjere nema teškoće, tj. da je karakteristika vjere Islama lahkoća.
Lahkoća u vjeri koja je došla u hadisima može se podijeliti na tri vrste hadisa:

Prva vrsta: hadisi iz kojih se razumije da je Islam vjera lahkoće.

Neki od tih hadisa su:

1- “Zaista je vjera lahkoća, neće niko pretjerivat u vjeri (ostavljajući lahkoću i otežavajući sam sebi) a da ga vjera neće pobijediti (tako da će ostaviti pridržavanje vjere)”, imam Buharija je naslovio poglavlje “Vjera je lahkoća” u koje je uvrstio ovaj hadis i njemu slične .

2- “Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, kada bi imao izbora između dvije stvari izabrao bi onu koja je lakša ako ne bi bila grijeh” .

3- “Zaista, Allah me nije poslao da otežavam drugima niti da ih podstičem da oni otežavaju drugima, nego me poslao da poučavam druge olakšavajući im” .

Druga vrsta: hadisi u kojima se Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, boji da ne oteža svom Ummetu:

1- “Da ne bi otežao svom Ummetu naredio bi im upotrebu misvaka prije svakog namaza” .

2- priča o teravih-namazu da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, jedne noći klanjao teravih-namaz pa su ljudi klanjali zajedno sa njim, pa je i sljedeće noći klanjao a broj ljudi koji su klanjali za njim se povećao. Trće ili četvrte noći su se ljudi okupili (da bi klanjali sa njim) ali Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, nije izašao.

Tefsir Ibn Kesir (1/378).

Buharija (39) u rivajetu Ebu Hurejre, radijallahu anhu.

Buharija (3560) i Muslim (6190) u rivajetu od Aiše, radijallahu anha.

Muslim (1478) od Džabira, radijallahu anhu.

Buhari (887) i Muslim (48) od Zejda ibn Halida El-Džuhenija

Kad je osvanulo rekao im je: “Vidio sam šta ste uradili i nije me spriječilo da izađem među vas osim što sam se bojao da neće vam biti obavezan (teravih-namaz)” .

3- “Zaista ja počnem da klanjam želeći da odužim u namazu pa čujem plač djeteta pa skratim iz straha da ne otežam njegovoj majci” .
Treća vrsta: hadisi u kojima Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, naređuje ashabima da olakšavaju i gdje im negira otežavanje i pretjerivanje, poput:

1- “Olakšavajte i nemojte otežavati, obveselite i nemojte otjeravati” .

2- Jednom je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, ušao u mesdžid, te je ugledao uže razapeto između dva stuba mesdžida pa je upitao: “Šta je ovo?” rekli su mu: Zejnebino (jedne od njegovih žena) uže, kada se umori osloni se na njega. Pa je rekao: “Ne, odvežite ga, klanjajte dok imate snage, a kada se umorite sjedite” .

3- “Propali su oni koji pretjeruju”, ponovio je to tri puta .
Od primjera lahkoće u vjeri i nepretjerivanja od strane ashaba je:

1- Ono što prenosi Jahja ibn Abdurrahman da je Omer, radijallahu anhu, izašao sa grupom ljudi među kojima je bio Amr ibn El-‘As, radijallahu anhu, pa su došli do nekog izvora. Rekao je Amr, radijallahu anhu: “O vlasniče izvora, jel divlje zvijeri dolaze na tvoj izvor?” pa reče Omer, radijallahu anhu: “Nemoj nam reći, mi dolazimo na izvor a dolaze i divlje zvijeri” .

2- Kaže Abdullah ibn Mes'ud: “Tako mi Onog osim koga drugog boga nema, nisam nikog vidio da je bio žešći prema onima koji pretjeruju u vjeri od Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, niti sam vidio nekog žešćeg prema njima od Ebu Bekra, a vidim Omera da se najviše boji za njih” .

Pravila i šartovi olakšice (ruhse) u Islamu

U prethodnom tekstu smo pojasnili i potvrdili da je Šerijat izgrađen na lahkoći i da je lahkoća jedan od temelja i ciljeva vjere Islama. Međutim, još jednom podvlačimo da se pod lahkoćom u Islamu podrazumijeva lahkoća vjere

Islama u cjelini, tj. da odgovara prirodi ljudi i da ne prelazi njihove mogućnosti. A poseban vid lahkoće u Islamu su fikhske olakšice koje su izgrađene na jasnim šerijatskim tekstovima. U narednom tekstu slijede pojašnjenja pravila i šartova za davanje olakšica .

Prvi šart: da olakšica (ruhsa) bude potvrđena Kur'anom ili Sunnetom, jer je ona šerijatski propis kao i svaki drugi koji mora imati svoje uporište u šerijatskim tekstovima. Prema tome, olakšica (ruhsa) se ne može uzimati shodno prohtjevima, strastima i slobodnom mišljenju. Svaka olakšica (ruhsa) koja se ne oslanja na Kitab i Sunnet je olakšica (ruhsa) koja se odbacuje, jer se šerijatski propisi ne potvrđuju razumskim zaključcima da je nešto dobro, lijepo i korisno bez ikakvog šerijatskog argumenta. Takođe, davanje olakšica (ruhsi) ne treba biti rezultat pritiska sredine i stvarnosti u kojoj živimo kao što se dešava da neke daije uzimaju stvarnost i pritisak sredine kao dokaz za davanje olakšice.

Drugi šart: da se u davanju olakšice ne izlazi van granica šerijatskog teksta. Pa tako nije dozvoljeno onom ko može da klanja sjedeći da klanja ležeći, ili da se zbog

Buhari (1129) i Muslim (1819).

Buhari (707) i Muslim (1084).

Buhari (64) i Muslim (4624).

Buhari (1150) i Muslim (1867).

Muslim (6955).

Malik u svom Muvetteu (43), Darekutni (18), Bejheki (1114) i Ibn Ebi Šejbe (250), lanac mu je prekinut jer Jahja ibn Abdurahman nije doživio Omera, radijallahu anhu, međutim, ova predaja je dobra jer je podupiru drugi hadisi.

Darimi (138), Ebu J'ala (5022) i Taberani u Kebiru (10367), kaže Hejsemi da su mu ravije pouzdane.

Menhedžu et-tejsir el-muasir, str. 54-58, Er-Ruhasu el-fikhijje, Ahmed Azvu ‘Inaje, str. 67-70.

teškoće rata da olakšica vojnicima da ne klanjaju namaz ili da se odgodi klanjanje poslije bitke i tome slično.

Treći šart: da ta olakšica ne bude u oprečnosti sa šerijatskim tekstom Kur'ana i Sunneta. Uzvišeni Allah je naredio da se da prednost Kur'anu i Sunnetu nad svime drugim mimo njih, kaže Uzvišeni u prevodu značenja: “O vjernici, ne dajite prednost ničemu ispred Allaha i Poslanika Njegova, i bojte se Allaha! Allah, zaista, sve čuje i sve zna” (El-Hudžurat 1). Takođe, Uzvišeni naređuje da se prilikom razilaženja i neslaganja vraća na Kur'an i Sunnet: “O vjernici, pokoravajte se Allahu i pokoravajte se Poslaniku i predstavnicima vašim. A ako se u nečemu ne slažete, obratite se Allahu i Poslaniku, ako vjerujete u Allaha i u onaj svijet; to vam je bolje i za vas rješenje ljepše” (En.Nisa 59). Kitab i Sunnet su dva osnovna izvora vjere, što je nužno poznato svakom muslimanu, a ostali izvori vjere su proizašli iz njih, pa kad god se desi neslaganje između dva osnovna izvora vjere i ostalih izvora koji su iz njih proizašli prednost se daje osnovnim šerijatskim izvorima, tj. Kur'anu i Sunnetu. U tom kontekstu postoje fikhska pravila koja potvrđuju ovo pravilo, od njih su sljedeća pravila: “Nema idžtihada uz postojanje šerijatskog teksta”, “Nema opravdanja za idžtihad kada je došao šerijatski tekst” i tako dalje .

Četvrti šart: da olakšica bude ograničena sa šerijatskim ciljevima (mekasiduš-šeria). To jest, da olakšica bude unutar nekog šerijatskog cilja kojeg je Šerijat došao da ostvari. Opće poznata stvar oko koje nema razilaženja u ovom Ummetu je da je Šerijat došao da zaštiti pet sljedećih stvari: vjeru, život, imetak, razum i porod (i čast). I svi šerijatski propisi sa kojima je došla ova vjera se odnose na zaštitu ovih pet osnovnih ciljeva. Pa kada se desi da olakšica bude oprečna nekom od ovih ciljeva onda to nije olakšica. Na primjer, da neko zahtijeva da se ne ide u džihad ako bi borbe bile u vrijeme žestokih vrućina jer je to teškoća a Islam je vjera lahkoće i olakšica, te da zahtijeva olakšicu ostavljanja džihada radi vrućine. Time bi ova olakšica bila oprečna šerijatskom cilju zaštite vjere, jer džihad se vodi da bi se vjera zaštitila ili proširila. U tom kontekstu kaže Uzvišeni: “Ne krećite u boj po vrućini!” Reci: “Džehennemska vatra je još vruća!” – kad bi oni samo znali!” (Et-Tevbe 81).

Peti šart: postojanje teškoće zbog koje se uzima olakšica. Naravno, pod teškoćom se ne misli na uobičajenu teškoću koju prati bilo koja šerijatska obaveza, nego teškoća za koju je Šerijat dao olakšicu poput teškoće putovanja, bolesti, vremenskih nepogoda i slično.

Šesti šart: da povod olakšice bude stvaran a ne moguć. Na primjer, da žena čiji je početak mjesečnog pranja određenog dana u mjesecu ne zaposti u Ramazanu taj dan za koji računa da će joj početi mjesečno pranje. Ovaj povod je moguć a ne stvaran te joj nije dozvoljeno da se omrsi sve dok joj ne počne mjesečno pranje.

Sedmi šart: da onaj koji je u nuždi ili koji je prisiljen ne korisi olakšicu činjenja harama kako bi sačuvao svoj život sve dok stvarno ne dođe u situaciju da to mora raditi. Na primjer, da onaj kome prijeti smrt od gladi ili žeđi a ima jedino svinjskog mesa ili alkohola dozvoljeno mu je konzumirati ovo zabranjeno jelo i piće kada stvarno glad ili žeđ budu prijetnja njegovom životu.

Osmi šart: da u zabranjenim djelima srca (kufr ili negiranje munkera) nema olakšice nikada. Kao na primjer, da u prisili na izgovaranje riječi kufra nije dozvoljeno učiniti kufr srcem. Ili da ako nije u mogućnosti da otkloni munker rukom i jezikom ostavi negiranje munkera srcem.

Deveti šart: da nije dozvoljeno slijeđenje mezhebskih olakšica, tj. da iz svakog fikhskog mezheba uzima, slijedeći svoje prohtjeve i strasti, najlakše stavove ili one

El-Vedžiz, Muhammed El-Burno, str. 255.

koji mu odgovaraju. Ovo je haram jer Uzvišeni kaže u prijevodu značenja: “Zato ne slijedite strasti” (En-Nisa 135) i “A zar je iko gore zalutao od onoga koji slijedi strast svoju, a ne Allahovu uputu?” (El-Kasas 50).

Postoje i drugi šartovi oko kojih ima razilaženja među učenjacima.

Fikhska pravila vezana za olakšice
Postoji mnogo fikhskih pravila zasnovanih na šerijatskim tekstovima koja su vezana za olakšice. Navest ćemo na ovom mjestu nekoliko tih pravila bez pojašnjenja jer to nije cilj ove studije .
1- “Teškoća zahtijeva olakšicu”,
2- “Nema štete niti nanošenje drugom štete”,
3- “Šteta se otklanja”,
4- “Nužda dozvoljava zabranjeno”,
5- “Ono što je dozvoljeno u nuždi ograničava se shodno potrebi”,
6- “Ono što je dozvoljeno iz opravdanja prestaje sa prestankom opravdanja”,
7- “Šteta se ne otklanja sa štetom većom od nje”,
8- “Podnosi se lična šteta da bi se otklonila opća šteta”,
9- “Gora šteta se otklanja činjenjem blaže štete”,
10- “Otklanjanje štete je preče od pribavljanja koristi”,
11- “Potreba se spušta na stepen nužde”,
12- “Nužda ne poništava pravo drugog”,
13- “Ne izvršava se šerijatska kazna ako ima sumnjivih okolnosti”,
14- “Običaji se uzimaju u obzir”,
15- “Ako nastane teškoća otklanja se olakšicom”.

Primjeri olakšica kroz fikhska poglavlja

Istorijski korijeni menhedža davanja olakšica

Savremeni menhedž davanja olakšica nema svoj posebno izražen istorijski kontekst te se sa njim nećemo vratiti daleko u istoriju. Menhedž davanja olakšica kroz istoriju Islama se može uglavnom svesti na dva oblika: prvi – traženje fetvi od islamskih pravnika koji su poznati po davanju olakšica i drugi – traženje slabih i pogrešnih mišljenja kako bi se otklonila nelagodnost od mnogih ljudi koji su upali u određene harame.

Primjer prvog oblika, to jest da ljudi traže fetve od islamskih pravnika koji su poznati po davanju olakšica a ostavljaju one učenjake koje autoritet i strahopoštovanje prema vjeri sprečavaju da se poigravaju sa davanjem olakšica. Ovaj oblik je bio rasprostranjen u Ummetu od davnina. Jedan od tih primjera je i slučaj kada su se požalili neki muslimani Ibn Hadžeru El-Hejsemiju, poznatom učenjaku šafijskog mezheba iz desetog stoljeća po Hidžri, na jednog kadiju da je on strog prema ljudima te im ne presuđuje osim po ispravnom mišljenju i ne daje olakšice. Pa im je odgovorio: “Ono što je spomenuto o ovom kadiji to mu se ubraja u lijepe osobine a ne u mahane. Neka ga

Uzvišeni Allah nagradi dobrom za njegov din i emanet, jer je on rijedak primjer danas. A kako i ne bi kada su većina kadija ovog vremena postali pronevjeritelji onog što im je povjereno i skloni uzimanju mita, ne oharamljuju haram niti se klone grijeha, njihova loša djela se ne mogu izbrojati i nisu skrivena. Čak kaže Evza'i (veliki učenjak šafijskog mezheba, umro 783. po Hidžri) o kadijama njegovog vremena da su poput onih koji su tek primili Islam.

Pa ako takve kadije bile u njegovo vrijeme, pa šta je sa kadijama ovog vremena u kojem su nestala obilježja vjere, prevladali veliki grijesi, umanjio se broj dobrih ljudi a povećao broj mufsida. Prema tome, rad ovog kadije po načelima njegovog mezheba i ne osvrtanje na davanje

Er-Ruhasu el-fikhijje, str. 36.

olakšica ljudima, vodeći računa o mezhebskim načelima njegovog imama upućuje na njegovu ispravnost i uspjeh …” .

Primjer drugog oblika, tj. traženje slabih i pogrešnih mišljenja kako bi se otklonila nelagodnost od mnogih ljudi koji su upali u određene harame, je ono što navodi šejh Muhammed Habibullah Eš-Šenkiti (umro 1363. po Hidžri) u svojoj knjizi “Fethul-mun'im” govoreći o njegovom traženju mišljenja nekog ko dozvoljava brijanje brade. Kaže Muhammed: “Čim je musibet brijanja brade postao raširen u istočnim muslimanskim zemljama, čak su mnogi koji praktikuju vjeru oponašali druge u tome (brijanju brade) bojeći se ismijavanja od strane običnih masa, uložio sam veliki napor tražeći neki šerijatski osnov na koji bi se oslonio u dozvoli brijanja brade kako bi našao izlaz i opravdanje za neke cijenjene i uvažene ljude zbog njihovog činjenja harama (brijanja brade) oko kojeg su složni učenjaci.

Pa sam taj osnov našao u pravilu iz Usulil-fikha (metodologije islamskog prava) koje glasi da naredbodavna forma “radi” kod većine učenjaka upućuje na vadžib, kod nekih mustehab, kod nekih znači i da je vadžib i da je mustehab, a neki kažu da zavisi od koga je naredba: pa ako je od Allaha onda je vadžib, a ako je od Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, onda je mustehab.

A u hadisu u kojem je došla naredba puštanja brade naredba je od Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem” . Tako je sama ova priča dovoljan dokaz ništavnosti njegovog argumentiranja sa naredbodavnom formom “radi”, tj. da upućuje na mustehab ako je od Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, po jednom od stavova učenjaka Usulil-fikha, da brijanje brade nije haram, jer je sam šejh na početku rekao da su učenjaci složni oko zabrane brijanja brade.

Ova dva oblika traženja i davanja olakšica koje smo potkrijepili sa dva događaja najbolji je dokaz da savremeni menhedž davanja olakšica ima svoju istoriju. I ne samo to, nego su zbog rasprostranjenosti tog menhedža učenjaci selefa upozoravali na slijeđenje grešaka učenjaka u davanju olakšica i uzimanju najlakših stavova od učenjaka mezheba nezasnovanih na valjanom šerijatskom argumentu.

Šta su rekli učenjaci o slijeđenju olakšica i grešaka učenjaka

Kaže Sulejman Et-Tejmi (umro 143. po Hidžri): “Kada bi uzeo olakšicu od svakog učenjaka kod tebe bi se sakupilo svo zlo”, kaže Ibn Abdulberr komentarišući njegove riječi: “Na ovome je idžma'u učenjaka, nije poznato razilaženje oko toga” .

Kaže Evza'i (umro 157. po Hidžri): “Ko uzme slabe stavove učenjaka, u kojima su se izdvojili od ostalih, izaći će iz vjere” . Takođe kaže: “Trebamo se kloniti pet stavova od iračke uleme i pet stavova od uleme Hidžaza. Od stavova iračke uleme je: pijenje onog što opija, jedenje u zoru tokom Ramazana, da nema džume osim u sedam mjesta, odgađanje ikindije sve dok ne bude sjenka četverostruka i bježanje sa bojnog polja. A od stavova uleme

Hidžaza je: slušanje melodičnih pjesama, spajanje između dva namaza bez opravdanja, brak mut'a, mijenjanje jednog dirhema za dva i jednog dinara za dva ako je iz ruke u ruku i prilaženje ženama u njihove dubure” .

Kaže imam Ahmed (umro 241. po Hidžri): “Kada bi čovjek radio po mišljenju učenjaka Kufe o nebizu (vrsta alkoholnog pića), učenjaka Medine o slušanju melodičnih pjesama i učenjaka Mekke o mut'i bio fasik” .

Kaže malikijski učenjak Ismail ibn Ishak (umro 282. po Hidžri): “Ušao sam kod El-M'utedida (abasijskog halife) pa mi je dao neku knjigu da je pogledam, kad ono u

El-Fetava el-kubra el-fikhije, Ibn Hadžer El-Hejsemi (4/330).

Fethul-mun'im (1/179).

Džami'u bejanil-‘ilmi ve fadlihi, Ibn Abdulberr (2/927).

Sijeru ealamil-nubela, Ez-Zehebi (7/125) i Iršadul-fuhuli, Ševkani, str. 453.

Sijeru ealamil-nubela, (7/131) i Iršadul-fuhuli, str. 453.

Iršadul-fuhuli, str. 452.

knjizi su sakupljene olakšice od grešaka učenjaka i dokazi svakog od njih. Pa sam rekao: ‘Autor ove knjige je zindik (munafik), hadisi koji su prenešeni nisu vjerodostojni, međutim, onaj ko je dozvolio opojno piće nije dozvolio mut'u, a ko je dozvolio mut'u nije dozvolio melodično pjevanje i opojno piće. Nema učenjaka a da ne griješi, a ko sakupi greške učenjaka a zatim po njima radi otići će mu vjera’. Zatim je El-M'utedid naredio da se zapali ta knjiga” .

Kaže Ibn Hazm (umro 456. po Hidžri) pojašnjavajući skupine učenjaka koji se razilaze: “A druga skupina su ljudi čija su vjera i bogobojaznost toliko oslabili da traže ono što odgovara njihovim prohtjevima bez obzira čije mišljenje bilo, oni uzimaju olakšicu od bilo kojeg učenjaka slijedeći ga u tome ne istražujući ono što je došlo u šerijatskim tekstovima od Uzvišenog Allaha i Njegovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem” . A kaže na drugom mjestu: “Složni su učenjaci da nije dozvoljeno muftiji niti kadiji da presuđuju po prohtjevima …” . Takođe, prenosi Šatibi od njega idžma’ učenjaka da je slijeđenje mezhebskih olakšica bez šerijatskog argumenta grijeh i nije dozvoljeno .

Kaže Ebul-Muzzafer Es-Sema'ani (umro 489. po Hidžri): “Muftija je onaj kod koga se ispune tri šarta: (sposobnost za) idžtihad, pravednost i ostavljanje olakšica i nemarnosti. Nemarnost se ogleda u dva stanja: prvo – da bude nemaran u traženju dokaza i korištenju metoda pomoću kojih se dolazi do propisa, nego uzima ono što mu prva pada na pamet, ovaj je nemaran u ispunjavanju šartova idžtihada, njemu nije dozvoljeno da daje fetve niti je dozvoljeno drugima da ga pitaju. Drugo – da je nemaran tražeći olakšice i pogrešno tumačeći Sunnet, ovaj prelazi granice vjere i veći je grešnik od prvog” .

Prenosi Šatibi od Ebu Velida El-Džabija (umro 474. po Hidžri) da je u svojoj knjizi “Et-Tebjinu li sunnenil-muhtedin” rekao: “Često me pitaju oni koji se zakunu i slično: ‘Valjda ima neko drugo mišljenje’ ili ‘Valjda ima neka olakšica’, a oni misle da su ovo normalne dozvoljene stvari, jer da su im fakihi negirali ovo ne bi to ni tražili od mene niti od nekog drugog. Nema razilaženja među muslimanima, među onima čije se mišljenje uzima u obzir pri donošenju idžma'a, da nije dozvoljeno niti opravdano ikome da daje fetve o Allahovoj vjeri osim govoreći istinu za koju je ubijeđen da je istina, bio time zadovoljan onaj ko je zadovoljan i ljutio se zbog toga ko se ljutio. Muftija je onaj koji obavještava o propisu u ime Allaha, pa kako da obavještava da je neki propis od Allaha osim da je ubijeđen da je Allah tako presudio i njime obavezao.

Uzvišeni Allah kaže svom Vjerovjesniku: “I sudi im prema onome što Allah objavljuje i ne povodi se za prohtjevima njihovim” (El-Maide 49, u prijevodu značenja).

Pa kako da bude dozvoljeno ovom muftiji da daje fetve kako mu se prohtije, ili da daje fetvu Zejdu koju ne daje Amru zbog njihovog prijateljstva ili nekih drugih ciljeva. Vadžib je na muftiji da zna da mu je Allah naredio da presuđuje po onom što je Allah objavio od istine i da uloži truda u njenom traženju, i da mu je zabranio da se suprostavlja istini i skreće od nje. Jer kako da se on spasi, imajući u vidu da je učenjak i mudžtehid, osim sa Allahovom podrškom, pomoći i zaštitom” .

Idejni korijeni menhedža davanja olakšica

Kao što ovaj menhedž ima svoje istorijske takođe ima i svoje idejne korijene. Naime, navodi Ibn Haldun da je jedan od razloga zatvaranja vrata idžtihada bio strah da se stepen idžtihada pripiše i da onima koji ga ne zaslužuju u čije se mišljenje i

Sijeru ealamil-nubela, (13/465).

Ihkamul-ahkam, Ibn Hazm (5/645).

Meratibul-idžma’, Ibn Hazm, str. 87.

El-Muvafekat, Šatibi (4/134).

Sifetul-fetva vel-mufti vel-mustefti, Ibn Hamdani, str. 22.

El-Muvafekat (4/140

vjeru nema pouzdanja . Ovom pozivu zatvaranja vrata idžtihada su se odazvali mnogi ljubomorni na vjeru jer je vjera postala trgovina sa kojom su se poigravali vladari pa su im davane fetve shodno njihovim prohtjevima. Iako je ovaj postupak imao svoje lijepe namjere ipak su iz njega iznikle mnoge negativnosti od kojih su najistaknutije fikhske smicalice (hijelu fikhije), tj. traženja izlaza, opravdanja i izgovora radi izbjegavanja primjene određenih šerijatskih propisa. Sa druge strane, pojavili su se jaki glasovi koji pozivaju na otvaranje vrata idžtihada. Od najistaknutijih pozivača su bili Ibn Tejmije, Ibn Kajim, Sujuti, a u novije vrijeme Ševkani i Sane'ani kao i mnogi drugi.

Rezultat ovoga je bio da su se pojavili oni koji pozivaju na proširenje oblasti idžtihada kao i da je vadžib svakom pojedincu da vrši idžtihad, što je odvelo da se pojave slaba mišljenja i džahilijetske fetve kao rezultat idenja u krajnost sa pozivanjem otvaranja vrata idžtihada. Od najpoznatijih savremenika ovog tipa je Muhammed Se'id el-‘Ušmavi koji je tražio da se potpuno otvore vrata idžtihada bez ograničenja i bez razlikovanja pitanja u kojima je dozvoljen idžtihad od onih u kojima nije, i sve to pod tvrdnjom da je Šerijat vjera napretka i neprestanog razvoja .
Iz ovoga se razumije da je pretjerivanje u otvaranju vrata idžtihadu kao i nemarnosti u vođenju idžtihada glavni idejni korijen menhedža davanja olakšica u savremeno doba.

Psihološki korijeni menhedža davanja olakšica
Allah džele še'nuhu je stvorio ljudske karaktere tako da su oni međusobno različiti. Pa tako imamo karaktere koji su skloni strogosti i druge koji naginju blagosti u svemu. Od ashaba je, na primjer, Ibn Omer, radijallahu anhu, bio poznat po uzimanju sigurnijeg mišljenja a Ibn Abas, radijallahu anhuma, je bio potpuno suprotan tome, što je po samoj prirodi vodilo ka tome da im se i fetve međusobno razlikuju. Na primjer, Ibn Omer je udaljavo od sebe djecu kako mu ne bi ostalo traga od njihove pljuvačke bojeći se da se to ne pomiješa sa nekim nedžasetom, a Ibn Abas je djecu uzimao u naručje i govorio da su ona miomirisi koje mi mirišemo. Ibn Omer je smatrao da je vadžib prati unutrašnjost očiju jer su oči od lica, i bio je stava da sam dodir žene kvari abdest, a Ibn Abas je smatrao suprotno tome . Slično tome je i razlika između ličnosti Ebu Bekra i Omera, radijallahu anhuma. Prvi je primjer blagosti i milosti a drugi je primjer snage i odlučnosti.

Ovakvima su se pokazali njih dvojica prilikom iznošenja mišljenja oko zarobljenika na Bedru, Omer je smatrao da ih treba pobiti, dok je Ebu Bekr smatrao da treba da se otkupe. Tako da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, uporedio Ebu Bekra sa Ibrahimom i Isom, alejhima selam, zbog njihove blagosti prema njihovim narodima. A Omera je uporedio sa Nuhom i Musom, alejhima selam, jer su oni dovili protiv nevjernika iz njihovog naroda . Međutim, nije u svakoj situaciji bilo tako. Najbolji primjer za to je rat protiv otpadnika kada je Ebu Bekr odlučno, bez dvoumljenja naredio vođenje džihada protiv onih koji su odbili dati zekat, a Omer se dvoumio, bio neodlučan i protivio se tome u prvim momentima njihove rasprave.

Ono što je bitno ovde zaključiti je da karakterna ličnost samog učenjaka često utiče na njegovo davanje fetvi. Na ovom mjestu treba napomenuti da je pogrešno rezonovanje mnogih kada misle da je najispravnije mišljenje ono koje je najstrožije i najteže za primjenu, kao i da je najbolji učenjak onaj koji daje najstrožije stavove.

Mukadimetu Ibn Haldun, str. 448.

Dževherul-islam, Muhammed El-‘Ušmavi, str. 34.

Mevsuatu fikhi Abdullah ibn Omer, Muhammed Kalahdži, str. 39 i 731, Mevsuatu fikhi Abdullah ibn Abas, Muhammed Kalahdži, str. 695 i 736.

Tirmizi (1714) i ocjenio ga dobrim i Ahmed (1/383).

Takođe, rezonovanje suprotno ovome, da su najispravniji stavovi oni koji sadrže olakšicu i da su najbolji učenjaci oni koji olakšavaju ljudima. I jedno i drugo je krajnost i greška, a ispravno je da je ibret u dokazu, svejedno da li nam taj propis bio strog ili blag.

Na pitanje odgovorio dr. Zijad Ljakić – zijad-ljakic.com

Vidi manje

Alejkumusselam.

Kao prvo, treba znati da postoji rodbina sa kojom je vadžib održavati rodbinske veze i rodbina sa kojom je mustehab održavati rodbinske veze. Sa prvima ako ne održavaš rodbinske veze imaš grijeh dok sa drugima ako ih ne održavaš nemaš grijeh. S tim da su se islamski pravnici razišli oko rodbine sa kojom je vadžib održavati rodbinske veze. Učenjaci maju četiri mišljenja po ovom pitanju.

Prvo mišljenje, na kojem je Ebu Hanife a navodi ga i Nevevi, je da se pod tom rodbinom porazumijevaju svi mahremi koji su u rodbinskoj vezi, tj. to su oni koji ako je jedan od njih muško a drugi žensko nije im dozvoljeno da se žene po Šerijatu.

Po ovom mišljenju rodbina sa kojom je vadžib održavati rodbinske veze su roditelji, njihovi roditelji (dido i nana) i tako naviše, djeca i njihova djeca (unučad) i tako naniže, braća i njihova djeca, sestre i njihova djeca, amidže i tetke (sestre od oca), daidže i tetke (sestre od majke).

Po ovom stavu djeca od amidža, daidža i tetki (od oca i majke) nisu rodbina sa kojom je vadžib održavati rodbinske veze i sa kojima je haram prekidati te veze.

Dokaz ovog stava je zabrana da čovjek oženi dvije žene koje su u rodbinskoj vezi tako da je jedna žena tetka po ocu ili po majci drugoj ženi, kao što je došlo u vjerodostojnim hadisima koje bilježe Buharija i Muslim od Ebu Hurejre, radijallahu anhu, da je Vjerovjesnik, sallahu alejhi ve sellem, zabranio da se udaje žena (kao druga) na njenu tetku po ocu ili njenu tetku po majci (Buharija (4819) i Muslim (1408)).

U jednom od rivajeta stoji: “A ako to učinite (tj. ako oženite neku ženu i njenu tetku) prekinut ćete njihove rodbinske veze”.

Prema tome, da se neka žena i kćerka od njene tetke po ocu ili majci ubrajaju u rodbinu čije veze je zabranjeno kidati onda ne bilo dozovoljeno da muškarac oženi njih dvije istovremeno, a to je dozovoljeno po idžmau’ učenjaka (Šerh Sahihi Muslim (16/113).).

Drugo mišljenje je da su rodbina svi oni koji nasljeđuju određenu osobu. Po ovom mišljenjeu daidže i tetke po majci nisu rodbina te nije obaveza da se održavaju rodbinske veze sa njima, tj. dozovljeno je prekinuti rodbinske veze sa njima(Tefsir Kurtubi (16/248).).

Međutim, ovo mišljenje je slabo jer kaže Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem: “Tetka (po majci) je na stepenu majke”( Buharija (2699)).

Treće mišljenje je da se u rodbinu ubraja svako onaj ko je rođak i po ocu i po majki. Na ovom stavu je bio Šafija i ovo je rivajet od Ahmeda. Pa tako po ovom stavu djeca amidže, daidže i tetki (po ocu i majci) potpadaju pod pojam rodbine. Način održavanja rodbinskih veza po ovom mišljenju se razlikuje shodno blizini rodbinske veze. Prema nekima je obaveza održavati vezu rodbinstva svaki dan, dok je prema drugima svake sedmice a prema trećima svakog mjeseca.

Takođe, sa nekima se održava rodbinska veza imetkom, sa drugima nazivanjem selama a sa trećima telefonskim pozivom.

Četvrto mišljenje je da se rodbina koju je obaveza održavati vezu sa njom proteže sve do četvrtog djeda. Ovo je zvanični mezheb kod hanabila. Znači, u tu rodbinu spadaju vlastita djeca, djeca od oca (braća i sestre), djeca od djeda (amidže i tetke od oca) i djeca od očevog djeda (amidže od babe i babine tetke sa očeve strane). Po ovome ne spada u rodbinu niko sa majčine strane što se kosi sa hadisom : “Tetka (po majci) je na stepenu majke”.

Oni dokazuju svoj stav sa ajetom: “Plijen od stanovnika sela i gradova koji Allah Poslaniku Svome daruje pripada: Allahu i Poslaniku njegovu, i bližnjim njegovim, i siročadi, i siromasima, i putnicima-namjernicima…”. (El-Hašr 7)

A Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, je davao od plijena svojoj djeci, djeci Abdulmuttaliba i djeci Hašima, izuzev djece Abduššemsa i Nevfela(El-mugni (8/529)).

Pa tako na kraju se može konstatovati da je prvo mišljenje najbliže istini, tj. da se pod rodbinom sa kojom je vadžib održavati rodbinske veze (što znači da je sa ostalom rodbinom mustehab) porazumijevaju svi mahremi koji su u rodbinskoj vezi, tj. da su to oni koji ako je jedan od njih muško a drugi žensko nije im dozvoljeno da se žene po Šerijatu. S tim da se uz ovo mora dodati i četvrto mišljenje zbog snage dokaza, tj. da u rodbinu ulaze mimo spomenutog u prvom mišljenju još i djeca od očevog djeda (amidže od babe i babine tetke sa očeve strane).

Takođe, treba znati da se rodbinske veze održavaju na neki od sljedećih načina:

1- Zijaretom, tj. da ode i posjeti ih u mjestu gdje žive.

2- Da ih pozove i ugosti kod sebe u svojoj kući.

3- Da se raspituje o njeihovom stanju i poselami ih svejedno putem telefona, interneta, poruke ili preko neke treće osobe.

4- Da ih materijalno pomaže dajući im sadaku ako imaju potrebu za imatkom ili hediju (poklon) ako nemaju potrebe za imetkom.

Kaže Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem: “Zaista je sadaka data miskinu (samo) sadaka, a (sadaka) data rodbini sadaka i održavanje rodbinskih veza”. (Tirmizi, Nesai’, Ibn Madže, Ahmed, Darimi, Hakim, Ibn Hibban i ostali, dobrim ga ocijenjuje Tirmizi i Albani a vjerodostojnim Hakim i Ibn Hibban)

5- Da im iskazuje poštovanje i samilost na riječima i djelu.

6- Da učestvuje sa njima u njihovim radostima čestitajući im, takođe da saosjeća sa njima njihove tuge, boli i žalosti iskazujući im saučešće.

7- Da ih obilazi kada su bolesni.

8- Da se odazove njihovom pozivu u zijaret.

9- Da čisti svoja prsa od mržnje i zavisti prema njima.

10- Da dovi za njih u svemu onome što i sebi želi.

11- Da ih pozove na uputu i praktikovanje vjere, da im preporučuje svako dobro i upozorava na munkere koje imaju kod sebe, naravno na najljepši način i sa najefikasnijom metodom. I tako dalje.

Prema tome, tvoji amidžići, dajdžići i tečići ne ulaze u rodbinu sa kojima ti je vadžib da održavaš rodbinske veze, nego je održavanje tih veza sa njima mustehab. S obzirom da je po Šerijatu po idžmau učenjaka dozvoljeno dajdžićima, amidžićima i tečićima da te ožene to znači da ti oni nisu mahremi i da ti nije dozvoljeno da se sa njima osamljuješ i otkrivaš kao pred mahremima.

Takođe, praksa prisutna u Bosni da se amidžići, dajdžići i tečići ponašaju kao da su braća i sestre je oprečna Šerijatu i munker koji treba negirati i izbaciti iz prakse.
Ve billahi tevfik.

Na pitanje odgovorio dr. Zijad Ljakić – zijad-ljakic.com

Vidi manje

Alejkumusselam.

Potvrđeni i nepotvrđeni suneti su nafile (dobrovoljni namazi) koje se klanjaju uz pet farzova, neki od njih se klanjaju prije farz namaza a neki poslije.
Potvrđeni suneti su oni koje je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, neprestano klanjao.
Kod šafija i hanabila potvrđeni suneti su deset reka'ata. To dokazuju hadisom od Ibn Omera, radijallahu anhuma, a koji bilježe Buharija i Muslim u svojim Sahihima da je rekao: “Zapamtio sam od Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, deset reka'ata: dva reka'ata prije podne i dva reka'ata poslije podne, dva reka'ata poslije akšama, dva reka'ata poslije jacije i dva reka'ata prije sabaha”.

Dok kod hanefija potvrđenih suneta ima dvanaest reka'ata, deset prethodno spomenutih s tim da je prije podne četiri reka'ata. Dokaz im je hadis od Aiše, radijallahu anha, kojeg bilježi Buharija u svom Sahihu u kojem kaže: “Vjerovjesnik, sallallahu alejhi ve sellem, nije ostavljao četiri reka'ata prije podne”. Takođe, dokazuju sa hadisom Ummu Habibe, radijalahu anha, kojeg bilježi Muslim u svom Sahihu da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Ko klanja dvanaest reka'ata tokom dana i noći biće mu sagrađena kuća u Džennetu”.

A malikije su na stavu da broj potvrđenih i nepotvrđenih suneta nije određen nego da je dovoljno u njihovom izvršenju da se klanja dva reka'ata u svakom namaskom vremenu.

A što se tiče nepotvrđenih suneta, mustehab je klanjati između ezana i ikameta prije farza ikindije, akšama i jacije dva reka'ata na što ukazuje opće značenje hadisa kojeg bilježe Buharija i Muslim u svojim Sahihima da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Između svaka dva ezana (ezana i ikameta) je namaz”. Takođe, došlo je u nekoliko hadisa oko čije vjerodostojnosti ima razilaženja, da je mustehab klanjati četiri reka'ata prije ikindije. Jedan od tih hadisa je : “Allah se smilovao čovjeku koji klanja četiri reka'ata prije ikindije”, a bilježe ga Ebu Davud, Tirmizi i Ahmed, vjerodostojnim ga ocjenjuje Albani, dobrim Ibn Hadžer, a slabim mnogi muhadisi.
Takođe, u nepotvrđene sunete spadaju i dva reka'ata prije akšama. Bilježi Buharija u svom Sahihu od Abdullaha ibn Mugafela da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Klanjajte prije akšama, klanjajte prije akšama, zatim je nakon trećeg puta dodao: Ko hoće”, bojeći se da ih ljudi ne uzmu kao potvrđene sunete.

A što se tiče nepotvrđenih suneta prije jacije, mimo dva reka'ata između ezana i ikameta, nije prenešeno ništa u tom kontekstu.
Drugi dio pitanja u kojem je došlo “da li se sunneti klanjaju dva i dva ili sastavljeno (tj. koje je ispravnije), odgovor je sljedeći.

Po većini učenjaka, tj. Malika, Šafije, Ahmeda, Davuda Zahirije, Ibnul Munzira, Hasana El-Basrija i Sejjida ibn Džubejra, najbolje je da se predaje selam na svaka dva reka'ata u svim nafila namazima koji se klanjaju i po danu i po noći, a pod ovo ulaze i potvrđeni i nepotvrđeni suneti. Bilježi Buharija i Muslim u svojim Sahihima od Abdullaha ibn Omera, radijallahu anhuma, da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Noćni namaz je dva po dva (reka'ata), a kada se bojiš da će nastupiti sabah klanjaj vitre jedan reka'at”. Takođe, prenosi se da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: ” Noćni i dnevni namaz je dva po dva (reka'ata)”, s tim da je ovaj rivajet kojeg bilježe Ebu Davud, Tirmizi, Nesai i Ibn Madže slab zbog dodatka “dnevni”. Slabim su ga ocijenili Ahmed, Nesai, Tirmizi, Darekutni, Ibn Abdulberr i Ibn Hadžer.
Po ovom stavu učenjaka dozvoljeno je klanjati više reka'ata (4, 6, 8, itd.) u općoj nafili sa jednim selamom, a da je najbolje u noćnim i dnevnim namazima da se predaje na svaka dva reka'ata kao što je već rečeno.

Dok je Ebu Hanife na stavu da je ista vrijednost klanjati dva rekata po dva ili četiri sa jednim selamom u dnevnim namazima s tim da ne prelazi više od četiri. A noćni namazi se po njemu klanjaju dva reka'ata ili četiri reka'ata ili šest reka'ata ili osam reka'ata sa jednim selamom. Ve billahi tevfik.

Na pitanje odgovorio dr. Zijad Ljakić – zijad-ljakic.com

Vidi manje

Većina učenjaka ovog Ummeta smatra da je ubijanje zmija uopćeno mustehab (preporučeno) iz čega se izuzimaju kućne zmije, odnosno zmije koje borave u kućama koje je dozvoljeno ubiti tek nakon upozoravanja tri dana.
Da je mustehab ubijati zmije ukazuju sljedeći dokazi:

Prvi – hadis kojeg bilježe Buharija i Muslim u svojim Sahihima od Abdullaha ibn Omera, radijallahu anhuma, da je čuo Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, da je sa minbera rekao: “Ubijajte zmije, ubijajate zmiju sa dvije bijele linije preko leđa i zmiju koja ima kratak rep, jer one osljepljuju (kada pogledaju u oči insana) i uzrokuju pobačaj trudnice (kada trudnica pogleda u njih i prepadne se ili sa ujedom i zapuhivanjem u nju)”. U hadisu je došla opća naredba ubijanja svih zmija sa posebnim naglaskom na dvije spomenute.

Drugi – hadis od Ebu Hurejre, radijallahu anhu, da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Ubijajte dvije crne životinje (dok ste) u namazu, zmiju i akrepa (škorpiona)”, a u drugom rivajetu je došlo da je naredio da se ubijaju zmija i akrep u namazu. Hadis bilježe Ebu Davud, Tirmizi, Ibn Madže i ostali, a vjerodostojnim ga ocjenjuju Tirmizi, Šuajb Arnaut i Albani. Pa ako je naređeno, ili tačnije preporučeno, da se zmija ubije dok je čovjek u namazu, što znači da to ne narušava ispravnost i skrušenost namaza, onda je preče da ih treba ubijati i van namaza.
Treći – hadis kojeg bilježi Ibn Madže od Aiše, radijallahu anha, da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Pet štetočina se ubija u Hillu (svim mjestima van Harema) i Haremu (zabranjeni prostor u Mekki oko mesdžida Ka'be): zmija, crni gavran, miš, bijesan pas i soko”. Hadis ocjenjuju Albani i Šuajb Arnaut vjerodostojnim, a osnovni tekst je zabilježen i u Buhariji i Muslimu ali je umjesto zmije spomenut akrep. Takođe, ovaj hadis jasno ukazuje na preporučenost i dozvolu ubijanja životinja koje nanose štetu čovjeku od kojih je i zmija.

Iz ove opće preporučenosti ubijanja zmija izuzimaju se zmije koje borave u kućama, njih je dozvoljeno ubiti tek nakon tri dana kada se od njih zatraži da napuste kuću.
Od dokaza da se ove zmije ne ubijaju u prvom momentu su sljedeći hadisi:

Prvi – hadis (gore spomenut) kojeg bilježe Buharija i Muslim u svojim Sahihima od Abdullah ibn Omera, radijallahu anhuma, da je čuo Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, da je sa minbera rekao: “Ubijajte zmije, …”. Zatim kaže Abdullah ibn Omer, radijallahu anhuma: “Dok sam ja ganjao zmiju da je ubijem zovnuo me Ebu Lubabe i rekao mi: ‘Ne ubijaj je’, pa sam ja rekao: “Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, je naredio da se ubijaju zmije”, a on mi odgovori: ‘On je zabranio nakon toga da se ubijaju zmije koje borave u kućama’.

Drugi – dugi hadis kojeg bilježi Muslim u svom Sahihu od Ebu Seida El-Hudrija, radijallahu anhu, u kojem je došlo da je neki mladić od Ensarija u vrijeme bitke na Hendeku bio tek oženjen te bi tražio dozvolu od Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, da u toku dana zijareti svoju ženu. Tako je jednog dana tražio dozvolu i otišao svojoj kući, pa je na vratima kuće zatekao svoju ženu kako stoji, zamahnio je kopljem prema njoj da je ubode zbog ljubomore koja ga je obuzela. A ona mu reče da spusti koplje i da uđe u kuću i da vidi šta je to što je istjeralo napolje. On je ušao i ugledao ogromnu zmiju kako se smotala na postelji, pa je zabo koplje u nju a zatim izašao i zabio koplje u kuću, pa je zmija njega ujela, pa se ne zna ko je prije umro, zmija ili mladić. Zatim smo otišli Allahovom Poslaniku, sallallahu alejhi ve sellem, i prenijeli mu šta se desilo i rekli smo mu: ‘Dovi Allahu da nam ga oživi’. A on odgovri: “Tražite oprost za vašeg druga”, a zatim je dodao: “Zaisti u Medini imaju džini koji su primili Islam, pa kada vidite nekog od njih (u kućnim zmijama) obavještavajte ga tri dana, a poslije toga ako hoćete ubijte ga jer je on šejtan”. A u drugom rivajetu je došlo: “Zaista ove kuće imaju svoje stanare (u obliku zmija), pa kada nekoga od njih vidite tražite od te zmije da izađe tri puta, pa ako ne ode ubijte je jer je ona kjafir”, a njima je rekao: “Idite i sahranite vašeg druga”.

Zatim jedna skupina učenjaka smatra da se ovaj izuzetak odnosi samo na zmije koje borave u kućama u gradu Medini, tj. da se upozore da napuste kuću, a zmije drugih gradova na čitavom dunjaluku ne ulaze u ovaj izuzetak nego se ubijaju bez upozorenja, dokazujući to gore spomenutim rivajetom kod Muslima “Zaisti u Medini imaju džini koji su primili Islam … “. A sa druge strane je došla opća naredba da se ubijaju sve zmije, poput hadisa: “Ubijajte zmije”, i hadisa: “Pet štetočina se ubija u Hillu i Haremu …”, i hadisa u kojem je došlo da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, naredio da se ubije zmija koja se pojavila dok su bili na Mini, a nije došlo u hadisu da je tražio od njih da je upozore tri puta ili tri dana (bilježi ga Muslim). Još dodaju da je razlog izuzimanja iz ove opće naredbe ubijanja zmija bio to što je skupina džina koji borave u Medini primila Islam.

Dok druga skupina učenjaka smatra da se iz opće naredbe ubijanja svih zmija izuzimaju sve zmije koje borave u kućama, svejedno u Medini ili bilo kom drugom mjestu, te da se one ne ubijaju prije upozorenja. Oni svoj stav argumentiraju hadisima u kojima je došao izuzetak, odnosno zabrana ubijanja zmija koje borave u kućama, poput rivajeta kod Buharije: ‘On je zabranio nakon toga da se ubijaju zmije koje borave u kućama’, takođe drugog rivajeta kod Muslima u hadisu o mladiću: “Zaista ove kuće imaju svoje stanare (u obliku zmija)”. Učenjaci koji zastupaju ovaj stav smatraju da dvije vrste zmija se ubijaju odmah pa makar bile kućne zmije a to su zmije sa dvije bijele linije preko leđa i zmije koje imaju kratak rep. To dokazuju sa hadisom kojeg bilježi Ebu Davud od Ebu Lubabe, radijallahu anhu, da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, zabranio ubijanje zmija koje borave u kući osim zmije sa dvije bijele linije preko leđa i zmije koja ima kratak rep … . ovaj hadis šejh Albani ocjenjuje vjerodostojnim. Ovaj drugi stav, da se izuzimaju sve zmije koje borave u kućama a ne samo zmije Medine, je bliži ispravnom jer je mnogo hadisa koji su došli u općoj formi.

Takođe, učenjaci su se razišli oko toga da li se upozorenje tih zmija čini tri dana, tako što će se svaki dan tražiti od zmije da napusti kuću i upozoriti da ako to ne uradi da će biti ubijena, ili tri puta tako što će joj se tri puta ponoviti to upozorenje. I za jedno i za drugo je došao dokaz i to u istom hadisu kojeg bilježi Muslim u priči o mladiću, u jednom rivajetu je došlo: “Upozorite ih tri dana”, a u drugom: “Upozorite ih tri puta”. Bliže je ispravnom, a Allah zna najbolje, da se radi po rivajetu po kojem se upozorenje radi tri dana jer je ono preciznije.

A što se tiče načina upozorenja, tj. na koji način se traži od zmije da napusti kuću, takođe imamo dva stava. Po jednom treba reći: Pozivam se na ugovor koji je sa vama sklopio Nuh, alejhisselam, i na ugovor koji je sa vama sklopio Sulejman, alejhisselam, da nas ne uznemiravate. Ovo dokazuju hadisom kojeg bilježe Ebu Davud i Tirmizi sa istim riječima gore spomenutim, a šejh Albani je ovaj hadis ocijenio slabim. Po drugom stavu treba reći, kako prenosi Malik: Tražim od vas u ime Allaha i Sudnjeg dana da nam se ne pokazujete i da nas ne uznemiravate. Vjerovatno je imam Malik ovo uzeo iz hadisa kojeg bilježi Muslim.
Bliže je ispravnom da u načinu upozoravanja ima širine, s tim da je bitno da se stavi do znanja tim kućnim zmijama da se od njih traži da napuste kuću i da ne uznemiravaju njene ukućane, a da će u protivnom biti ubijene. Naravno, ovo obraćanje zmijama se zasniva na tome da ako u njima borave džini koji su primili Islam da oni razumiju ono što im se govori i da će poslušati zahtjev. Ve billahi tevfik.

Na pitanje odgovorio dr. Zijad Ljakić – zijad-ljakic.com

Vidi manje